बेळगाव येथील बर्‍याच नागरिकांनी एकेकाळी ‘बांबूचे शहर’ म्हणून ओळखले जाणारे किंवा ‘वेणुग्राम’ म्हणून लोकप्रिय म्हणून ओळखले जाणारे शहर हे तथ्य विसरले असेल तर हरकत नाही. पण येथील वनविभागाने ते लक्षात ठेवले आहे. बेळगाव येथे राष्ट्रीय बांबू मिशन (एनबीएम) अंतर्गत नवीन प्रकल्प सुरू करुन त्या प्राचीन काळातील हरवलेली ओळख पुन्हा परत आणण्याच्या तयारीत वनविभाग आहे.
बेळगावचा इतिहास दोन हजार वर्षांहून अधिक आहे. शहरातील विविध ठिकाणी झालेल्या उत्खननात भूगर्भात आणि जमिनीवरही प्राचीन वास्तू सापडल्या आहेत. पूर्वीच्या दिवसात त्यास ‘वेणुग्राम’ असे म्हटले जात होते, कारण बांबूची भरमसाठ वाढ. परंतु इथल्या बर्‍याच लोकांना अजूनही या गोष्टींविषयी माहिती नाही. हा इतिहास वनविभागासमोर आल्यानंतर, कित्येक दशकांपूर्वी हरवलेल्या बेळगावची व्यावसायिक चमक परत आणण्याचे ठरले. यामुळे वन उपवनसंरक्षक अमरनाथ यांच्या मार्गदर्शनाखाली 2.5 हेक्टर क्षेत्रावर विशेष रोपवाटिका उभारण्यास प्रोत्साहन देण्यात आले आहे. ज्या नर्सरीने या रोपवाटिकेची स्थापना केली आहे त्याचे सहाय्यक वनसंरक्षक शशिधर आणि खानापूर परिक्षेत्र वन कार्यालय बसवराज वलाड हे आहेत.
‘बेळगाव live’ शी बोलताना वळद म्हणाले की, वनविभागामध्ये विभागाकडे अनेक रोपवाटिका आहेत. ज्यातून जमुन, चंपा, मट्टी, नंदी आणि इतर बर्‍याच प्रजातींचे रोपटे तयार केले जातात. ते म्हणाले की यात बांबूचा समावेश आहे, परंतु जास्त लक्ष केंद्रित केलेले नाही. वालाड म्हणाले की, अभ्यास व इतिहासावरून असे दिसून आले आहे की, बांगाची लागवड करण्यासाठी बेळगावला चांगले हवामान व माती आहे, ज्याबद्दल शेतकरी अनभिज्ञ असल्याचे दिसून आले. ते म्हणाले की यामुळे वनविभागाला एनबीएम अंतर्गत प्रकल्प हाती घेण्यास प्रोत्साहित केले आहे.
खानापूर वनपरिक्षेत्रात एनबीएम अंतर्गत उल्‍लेखित नर्सरीची स्थापना खानापूर तालुक्‍यातील सावरगाळी गावात आहे. गरज भासल्यास पुढील काही दिवसांत त्याचा विस्तार केला जाऊ शकतो. बांबू क्षेत्राच्या समग्र विकासाला क्षेत्र-आधारित, क्षेत्रीयदृष्ट्या भिन्न धोरण अवलंबुन आणि बांबू लागवड व विपणन क्षेत्र वाढविण्यासाठी या मोहिमेची कल्पना आहे.
सावरगाळी गावात वाढवलेल्या नवीन हाय-टेक नर्सरीमध्ये विविध प्रजातींच्या एक लाखाहून अधिक रोपे असून त्यापैकी 51000 रोपे काजू आहेत, जांबोटी व आसपासच्या भागात लागवडीची जास्त मागणी आहे. “परंतु बांबूची लागवड होण्यापासून, सरकारकडून त्यांची शेती करण्यास मिळणारे अनुदान आणि इतर बरेच फायदे या भागातील शेतकरी फारच कमी जाणतात,” वलाड म्हणाले. की, स्थानिक शेतकऱ्यांसह अनेकांनी नवीन रोपवाटिकाला भेट दिली आहे आणि विभागातील कर्मचारी बांबूच्या लागवडीच्या फायद्यांविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आधीच कार्यरत आहेत.
वालाड यांनी माहिती दिली की सध्याच्या परिस्थितीत या नवीन रोपवाटिकेत जवळपास 50 मजूर असून इतर नर्सरींसाठी हे मॉडेल बनविण्यासाठी सर्व आवश्यक पायाभूत सुविधा उपलब्ध आहेत. आवश्यकतेनुसार मजुरांची संख्या वाढविली जाईल. ते म्हणाले, “आमच्याकडे बेंगळुरू व इतर ठिकाणाहून काटेरी बांबूच्या वेगवेगळ्या प्रजाती आल्या आहेत ज्यामध्ये डेन्ड्रोक्लॅमस स्टर्क्टस, बांबूसा तुळडा किंवा भारतीय लाकूड बांबू आणि बांबूसा नट्यांचा समावेश आहे.”
नवीन रोपवाटिका बांबूच्या लागवडीच्या संशोधन व विकासासाठी असून त्याखेरीज बांबूविषयी शेतकऱ्यांना ज्ञान उपलब्ध करुन देण्यात आले आहे. परंतु सर्व काही योजनांनुसार कार्य करीत आहे, बेगव व्यावहारिक दृष्टीने लवकरच ‘वेणुग्राम’ होईल, असा विश्वास वलाड यांनी व्यक्त केला.
