ईव्हीएम – व्हीव्हीपॅटद्वारे होणारी मतप्रक्रिया.. जाणून घ्या सविस्तर माहिती…

बेळगाव लाईव्ह : कर्नाटक विधानसभेसाठी १० मे रोजी मतदान होणार असून १० मे रोजी बेळगावमधील १८ विधानसभा मतदार संघासाठी सकाळी ७ ते सायंकाळी ६ या वेळेत मतप्रक्रिया पार पडणार आहे.

ईव्हीएम म्हणजेच इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन हे मत नोंदविण्यासाठी वापरले जाणारे एक इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाईस आहे. या मशीनमध्ये एक कंट्रोल युनिट आणि एक बॅलेटींग युनिट असे दोन युनिट असतात. बॅलेटींग युनिट पाच मीटर केबलने जोडलेले असते तर कंट्रोल युनिट मतदान अधिकाऱ्यांकडे ठेवलेले असते. मतदान अधिकारी कंट्रोल युनिटच्या माध्यमातून बॅलेट बटनचा उपयोग करून बॅलेट पेपर म्हणजेच मतपत्रिका उपलब्ध करून देतील. यामुळे मतदाराला बॅलेटींग युनिटवरील निळे बटन दाबून आपल्या पसंतीच्या उमेदवाराला/ उमेदवाराच्या चिन्हाला मतदान करता येईल.

व्होटर व्हेरिफायेबल पेपर ऑडिट ट्रेल हे मशीन निवडणुकीची पारदर्शकता आणि विश्वासार्हता वाढवण्यासाठी वापरण्यात येते. कर्नाटक राज्यातील २२४ विधानसभा मतदारसंघातील सर्व मतदान केंद्रांमध्ये ईव्हीएम सोबत व्हीव्हीपॅटची व्यवस्थाही करण्यात आली असून मतदाराने निवडलेल्या उमेदवारासाठी ईव्हीएम वरील बटण दाबल्यानंतर, व्हीव्हीपॅट मशीन उमेदवाराचे नाव आणि निवडणूक चिन्ह असलेली स्लिप प्रिंट करते आणि ती आपोआप एका सीलबंद बॉक्समध्ये टाकते. मशिनमुळे मतदाराला त्यांच्या मताची पडताळणी करण्याची संधी मिळते. हे यंत्र एका काचेच्या केसमध्ये अशा प्रकारे ठेवण्यात आले आहे की ते फक्त मतदार पाहू शकेल. ही स्लिप सात सेकंदांसाठी मतदाराला दाखवली जाते त्यानंतर ती स्लिप व्हीव्हीपॅट मशीन कापते आणि बीपच्या सहाय्याने स्टोरेज बॉक्समध्ये टाकते.

मतदार आपल्या पसंतीच्या उमेदवार आणि चिन्हाविरुद्ध ‘निळे बटण’ दाबताच, त्या विशिष्ट उमेदवाराच्या चिन्हाविरुद्धचा दिवा लाल होतो आणि एक मोठा बीप असा आवाज ऐकू येतो. अशाप्रकारे, मतदाराला त्याचे मत अचूकपणे नोंदवले गेले आहे याची खात्री पटवण्यासाठी याचा उपयोग होतो. हि सुविधा दृकश्राव्य आणि दृश्य (AUDIO AND VISUAL) या दोन्ही पर्यायामध्ये उपलब्ध आहे. मतप्रक्रिया पारदर्शकरीत्या पार पडावी यासाठी ईव्हीएम कार्यरत आहे या माध्यमातून मतदाराला आपल्या मतदानाची पडताळणीही करता येणे शक्य आहे.

ईव्हीएम मशीनमध्ये ईसीआय च्या माध्यमातून २००० मते नोंदविता येऊ शकतात. ईव्हीएम मार्फत २३ बॅलेटींग युनिट्सना जोडून NOTA या पर्यायासह अधिकाधिक ३८४ उमेदवारांसाठी मत नोंदविता येते.

एखाद्या विशिष्ट मतदान केंद्रावरील ईव्हीएम खराब झाल्यास, नवीन मतदान केंद्राच्या साहाय्याने बदलले जाते. ईव्हीएम व्यवस्थित होईपर्यंत नोंदलेली मते कंट्रोल युनिटच्या स्मरणात सुरक्षित राहतात आणि ईव्हीएमच्या जागी नवीन ईव्हीएम दिल्यानंतर मतदान प्रक्रिया पुढे सुरु ठेवता येते. यादरम्यान नोंद झालेल्या मतांची मोजणी मतमोजणीच्या दिवशी दोन्ही कंट्रोल युनिटच्या माध्यमातून एकत्रित निकाल देण्यासाठी केली जाते.

ईव्हीएमबाबत अनेक समज-गैरसमज-माहिती आजवर ऐकिवात आली आहे. ईव्हीएममध्ये १०० मतांपर्यंत मते नोंदवली जातील आणि त्यानंतर एका विशिष्ट व्यक्तीच्या बाजूने मते नोंदविली जातील असा समज आहे. मात्र ईव्हीएममध्ये वापरण्यात येणारी मायक्रोचिप आयात करताना सीलबंद केली जाते. ती नंतर उघडली जाऊ शकत नाही. चिपशी छेडछाड केल्याशिवाय चिप प्रोग्रामिंग कुणीही बदलू शकत नाही. त्यामुळे त्यामुळे कोणत्याही विशिष्ट उमेदवाराची किंवा राजकीय पक्षाची निवड करण्यासाठी विशिष्ट पद्धतीने ईव्हीएम प्रोग्रामिंग करण्याची शक्यता नाही.

होय, जर एखाद्या मतदाराने त्याचे मत नोंदवल्यानंतर प्रिंटरने तयार केलेल्या कागदी स्लिपमध्ये निवडणूक नियम, १९६१ च्या नियम 49MA मधील तरतुदींनुसार, त्याने ज्याला मतदान केले त्याशिवाय उमेदवाराचे नाव किंवा चिन्ह दर्शविल्याचा आरोप केला तर , पीठासीन अधिकारी मतदाराला चुकीची घोषणा केल्याच्या परिणामाबद्दल चेतावणी दिल्यानंतर आरोपाबाबत मतदाराकडून लेखी घोषणा प्राप्त करतील, अशी तरतूद आहे.

मतदाराने नियम 49MA च्या उप-नियम (1) मध्ये संदर्भित लेखी घोषणा दिल्यास, पीठासीन अधिकारी मतदाराला त्याच्या उपस्थितीत आणि उमेदवार किंवा मतदान प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत मतदान यंत्रामध्ये चाचणी मत नोंदवण्याची परवानगी देईल. यादरम्यान उमेदवार किंवा मतदान प्रतिनिधी मतदान केंद्रावर उपस्थित राहू शकतात आणि प्रिंटरद्वारे तयार केलेल्या पेपर स्लिपचे निरीक्षण करू शकतात.आरोप खरा ठरल्यास, पीठासीन अधिकाऱ्यांनी तत्काळ रिटर्निंग ऑफिसरला वस्तुस्थिती कळवावी, त्या मतदान यंत्रातील मतांची पुढील नोंद करणे थांबवावे आणि रिटर्निंग ऑफिसरने दिलेल्या निर्देशानुसार कार्य करावे.

व्हीव्हीपॅट युनिटमध्ये निवडणूक लढवणाऱ्या उमेदवारांचे अनुक्रमांक, उमेदवारांची नावे आणि चिन्हे निर्माता अभियंता म्हणजेच ECIL/BEL च्या मदतीने लोड केली जातात. २००१ पासून ईव्हीएमच्या संभाव्य छेडछाडीचा मुद्दा विविध उच्च न्यायालयांसमोर मांडला जात आहे. ईव्हीएमच्या वापराभोवती तांत्रिक सुरक्षा आणि प्रशासकीय सुरक्षा उपायांच्या विविध पैलूंचे तपशीलवार विश्लेषण केल्यानंतर, सर्व प्रकरणांमध्ये ईव्हीएमची विश्वासार्हता, आणि मजबूतता विविध उच्च न्यायालयांनी प्रमाणित केली आहे. यापैकी काही प्रकरणांमध्ये, माननीय सर्वोच्च न्यायालयाने उच्च न्यायालयाच्या आदेशांविरुद्ध काही याचिकाकर्त्यांनी दाखल केलेले अपील देखील फेटाळून लावले आहेत, जे ईव्हीएमच्या बाजूने होते. यासंदर्भातील अधिक तपशील https://eci.gov.in/files/file/8756-status-paper-on-evm-edition-3/ या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे. या संकेतस्थळावर जाऊन आपण पडताळणी करू शकता.