बेळगाव लाईव्ह :ब्लिंकिट, स्विगी इंस्टामार्ट आणि झेप्टो डिसेंबर 2024 मध्ये त्यांच्या सेवा सुरू करण्याच्या तयारीत असून बेळगावमधील किराणा माल खरेदीचा अनुभव बदलण्यासाठी सज्ज झाले आहेत. हे ॲप-आधारित डिलिव्हरी दिग्गज शहरात ‘डार्क स्टोअर’ची संकल्पना आणत असून अल्ट्रा-फास्ट डिलिव्हरीचे आणि एक सुव्यवस्थित खरेदी अनुभवाचे आश्वासन देत आहेत. तथापि त्यांच्या आगमणामुळे पारंपारिक किराणा दुकाने, मोठे किरकोळ विक्रेते आणि बेळगावचे गजबजलेले किराणा मालाचे केंद्र असलेल्या रविवार पेठच्या भवितव्याबद्दल प्रश्न निर्माण होतात.
सामग्री सारणी डार्क स्टोअर्स काय आहेत? 1) स्थानिक किराणांवर परिणाम 2) ग्राहकांच्या वर्तनात बदल 3) मोठ्या किरकोळ विक्रेत्यांवर परिणाम 4) बाजार एकत्रीकरण: रविवार पेठेचा प्रश्न 1) किराणांसाठी संधी 2) मोठ्या रिटेलसाठी आव्हाने 3) ग्राहक लाभ. ‘डार्क स्टोअर्स’ म्हणजे काय? : डार्क स्टोअर्स ही केवळ ऑनलाइन ऑर्डरची पूर्तता करणारी गोदामे आहेत. जी काही मिनिटांत जलद पूर्तता आणि वितरण सुनिश्चित करतात. ही दुकाने केवळ ई-कॉमर्स मॉडेलवर लक्ष केंद्रित करून वॉक-इन पर्यायाशिवाय चालतात.
बेळगावच्या रहिवाशांसाठी याचा अर्थ एका बटणाच्या टॅपवर किराणामाल आणि जीवनावश्यक वस्तूंच्या विस्तृत श्रेणीत उपलब्ध. टियर 1 आणि टियर 2 शहरांमध्ये डार्क स्टोअरची ओळख संमिश्र पिशवी अशी आहे. भारतभरात पाहिले गेलेले कांही उल्लेखनीय कल (ट्रेंड) पुढील प्रमाणे आहेत: 1) स्थानिक किराणांवर परिणाम : अभ्यास दर्शवितो की डार्क स्टोअर सुरू होताच सहा महिन्यांत किराणा दुकानांमध्ये दररोजच्या ग्राहक संख्येत सरासरी 10-15 टक्के घट दिसून येते. इंदूर आणि जयपूर सारख्या टियर 2 शहरांनी नोंदवले की 40 टक्के किराणा दुकानांना ग्राहक टिकवून ठेवण्यासाठी घरपोच (होम डिलिव्हरी) सेवा सुरू करावी लागली. उलटपक्षी, प्रभावित भागातील 50 टक्के किराणा दुकानांनी डिलिव्हरी प्लॅटफॉर्मशी भागीदारी केली आहे किंवा डिजिटल साधनांचा अवलंब केला आहे.
जेणेकरून त्यांना महसूल टिकवून ठेवता येईल. 2) ग्राहकांच्या वर्तणुकीत बदल : पुणे आणि चंदीगड सारख्या शहरांमधील सर्वेक्षणात असे आढळून आले की डार्क स्टोअर सेवा वापरणारे 60 टक्के ग्राहक हे 18 ते 35 वर्षे वयोगटातील आहेत. जे तरुण, तंत्रज्ञान जाणणारी लोकसंख्या दर्शवतात. विशेष म्हणजे सुमारे 30 टक्के वापरकर्त्यांनी स्थानिक दुकानाला भेट देण्याचे प्रमाण कमी केले. मात्र तरीही शेवटच्या क्षणी कमी किमतीच्या खरेदीसाठी किराणा दुकानावर अवलंबून राहिले. 3) मोठ्या किरकोळ विक्रेत्यांवर परिणाम : बेंगलोर आणि अहमदाबाद सारख्या शहरांमध्ये डीमार्ट आणि बिग बाजार सारख्या किरकोळ मालविक्री करणाऱ्या साखळ्यांनी महसुलात विशेषत: जलद हलणाऱ्या अर्थात विक्री होणाऱ्या ग्राहकोपयोगी वस्तू (एफएमसीजी) विभागामध्ये 5-8 टक्के घट अनुभवली.
या स्टोअर्सनी अनेकदा भारी सवलती देऊन किंवा त्यांच्या स्वत:च्या वितरण सेवा सुरू करून मिश्र यशाने प्रतिसाद दिला. 4) बाजार एकत्रीकरण : ज्या शहरांमध्ये डार्क स्टोअरची स्थापना झाली, तेथे विक्रेत्यांनी थेट डार्क स्टोअरला पुरवठा करण्यास सुरुवात केल्यामुळे लहान आणि मध्यम आकाराच्या घाऊक विक्रेत्यांच्या विक्रीत घट झाली. घाऊक विक्रेत्यांच्या आपल्या साखळीसह बेळगावच्या रविवार पेठलाही अशाच आव्हानांचा सामना करावा लागू शकतो.
रविवार पेठेचा प्रश्न : रविवार पेठ ही बेळगावची ऐतिहासिक आणि गजबजलेली बाजारपेठ असून दीर्घकाळापासून घरगुती आणि लहान व्यवसायांसाठी किराणा खरेदीचे केंद्र आहे. मोठ्या प्रमाणात खरेदी आणि बाजारपेठेतील उत्साही वातावरण यामुळे ती आतापर्यंतच्या आधुनिक रिटेल ट्रेंडपासून बचावली आहे. तथापि याच पद्धतीच्या नागपूर आणि सुरतमधील बाजारपेठेतील संशोधन मोठी (बल्क) खरेदी करणाऱ्या खरेदीदारांच्या भेटींमध्ये 12-15 टक्के घसरण दर्शविते. कारण ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म विनामूल्य वितरण पर्यायांसह मोठ्या प्रमाणात खरेदीची पूर्तता करतात. अशा बाजारपेठांमध्ये, डिजिटल पेमेंट सिस्टम आणि मोबाइल ॲप-आधारित कॅटलॉग स्वीकारणाऱ्या 70 टक्के पेक्षा जास्त घाऊक विक्रेत्यांनी स्थिर ग्राहक आधार राखला आहे. यावरून डिजिटलायझेशनची गरज स्पष्ट होते.
मोठे चित्र : संधी आणि आव्हाने.1) किराणांसाठी संधी : ओएनडीसी सारख्या प्लॅटफॉर्मसह सहकार्य केल्याने त्यांना त्यांची ग्राहकांपर्यंत पोहोच वाढवता येईल आणि स्पर्धात्मक वितरण सेवा प्रदान करता येईल. इन्व्हेंटरी मॅनेजमेंट ॲप्स आणि क्रेडिट ऑफरिंगसाठी फिनटेक कंपन्यांशी भागीदारी यासारखी डिजिटल साधने त्यांची स्थिती मजबूत करू शकतात. 2) मोठ्या रिटेलसाठी आव्हाने : हायपरलोकल डिलिव्हरी प्लॅटफॉर्म त्यांच्या मूळ ग्राहकांवर परिणाम करत आहेत. डी मार्ट सारख्या स्टोअरना प्रासंगिकता राखण्यासाठी त्यांच्या स्वतःच्या किंवा संकरित सेटअपच्या डार्क स्टोअर मॉडेलसह प्रयोग करण्याची आवश्यकता असू शकते. 3) ग्राहक लाभ : ग्राहकांना वाढीव सुविधा, स्पर्धात्मक किंमत आणि विस्तृत उत्पादन उपलब्धतेचा आनंद मिळेल. परंतु किंमतींची एकसमानता आणि स्थानिक आर्थिक परिणामांबद्दलची चिंता त्यांनी वळवणे आवश्यक आहे. बेळगावमध्ये ब्लिंकिट, इन्स्टामार्ट आणि झेप्टोचा प्रवेश पारंपारिक किराणा परिसंस्थेला अडथळा आणू शकेल अशा बदलाचे संकेत देतो. डार्क स्टोअर्स अतुलनीय सोयीचे आश्वासन देत असताना, त्यांची उपस्थिती किराणा दुकाने, मोठे किरकोळ विक्रेते आणि रविवार पेठ सारख्या बाजारपेठांसाठी अस्तित्वाची आव्हाने निर्माण करते.
टियर 1 आणि टियर 2 शहरांमध्ये पाहिल्याप्रमाणे जगण्याची गुरुकिल्ली अनुकूलनात आहे. बेळगावचे पारंपारिक किराणा दुकानदार या प्रसंगाला सामोरे जातील की डिजिटल क्रांतीपुढे नतमस्तक होतील? हे काळच सांगेल. तथापी डिसेंबर 2024 निःसंशयपणे शहराच्या किरकोळ व्यापाराच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण क्षण असेल.
